İstanbul'un Denizcilik Tarihi

İstanbul, Marmara Denizi, Haliç ve Boğaz kıyılarına yayılmış olan konumu nedeniyle bugün olduğu gibi Osmanlı döneminde de bir deniz kenti olmuştur. 15., 16., 17. yüzyıllarda deniz ulaşımı kayık, pereme (Yolcu ve miktarı az yükleri taşımakta kullanılan küçük deniz teknesi) ve mavnalarla sağlanmaktaydı. Fatih Sultan Mehmet döneminde 1455 yılında gemi yapımı amacıyla Tersane-i Amire kurulmuştur. Osmanlı dönemi gemileri, Osmanlı tarafından kurulan İzmit, Gelibolu, Gemlik, Sinop ve Kasımpaşa tersanelerinde (Bugünkü adıyla Taşkızak Tersanesi, Haliç Tersanesi, Camialtı Tersanesi) yapılırdı. Bugünkü Türkiye Denizcilik İşletmeleri'nin ilk temel taşı olan bu gemiler, Tersane-i Amire'nin malıydı. Osmanlı döneminde ilk buhar makineli BUĞ adlı gemi, 1827 yılında satın alınmıştır. 1837 yılında, bugünkü Taşkızak Tersanesinin bulunduğu Aynalıkavak'tan denize indirilen ESER-İ HAYIR ise tersanelerimizde inşa edilen ilk buharlı yolcu gemisidir.

Fevaid-i Osmaniye'nin Kuruluşu

Türkiye Denizcilik İşletmeleri'nin ilk nüvesini 1843 yılında kurulan Fevaid-i Osmaniye teşkil eder. İşletme Kadıköy ve Adalar'a yolcu taşımacılığı ile faaliyetlerine başlamıştır.

İrade-i Şahane ile İdare-i Aziziye

1870 yılında ise İrade-i Şahane ile İdare-i Aziziye unvanını almıştır.

İdare-i Mahsusa

1878 yılında İdare-i Aziziye unvanı İdare-i Mahsusa olarak değiştirilmiştir. İdare-i Mahsusa 1851 yılında Fuad ve Cevdet Paşaların gayretleriyle Boğaziçi'ne vapur işletme amacıyla kurulan Şirket-i Hayriye (Bu günkü Şehirhatları) ve Şark Şimendiferleri şirketleriyle yaptığı anlaşmalar gereğince yolcu ulaşım hatlarını genişletmiştir. Galata Köprüsü'nden Haydarpaşa'ya, Beşiktaş'tan Üsküdar ve Haydarpaşa'ya olmak üzere iki hat açmıştır.

Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi

1909 yılında siyasi ve ekonomik sebeplerden gemi işletme imtiyazı bir İngiliz şirketine devredilmiştir. Ancak İngiliz şirketi yükümlülüğünü yerine getirmeyince 1910 yılında İdare-i Mahsusa'nın unvanı değiştirilerek Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi olmuştur.

Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi

Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi 1925 yılında 597 sayılı Kanunla Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi haline getirilmiştir. Bu dönemde filoya ilave edilen gemilerle Köprü - Pendik ile Köprü - Yeşilköy arasında hatlar oluşturulmuş ve seferler konmuştur. Daha sonraki yıllarda İstanbul - İzmit ile İzmit Körfezi hattı açılmış ve bu hat Yalova'ya kadar uzatılmıştır.

AKAY, Denizyolları ve Fabrika ve Havuzlar Müdürlükleri

1933 yılında 2248 sayılı Kanun'la, Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi, üç işletme durumuna getirilmiştir. Bu işletmeler; 1 - AKAY, (İstanbul ve civarı iç hatlar ile Yalova), 2 - Denizyolları (Marmara, Akdeniz ve Karadeniz dış hatlar), 3 - Fabrika ve Havuzlar Müdürlükleri, isimlerini almıştır. AKAY İşletmesi, Ülev ve Suvat gemilerini inşa ettirmiş ayrıca, Şirket-i Hayriye'den Göztepe, Erenköy, Anadolu, Bağdat, Denizyolları'ndan Bağdat, Halep, Basra gemilerini alarak filosunu genişletmiştir.

AKAY, Denizyolları ve Fabrika ve Havuzlar Müdürlüklerinin Denizbanka Bağlanması

1937 yılında 3295 sayılı Kanun'la, Denizyolları, AKAY, Fabrika ve Havuzlar Müdürlükleri, İstanbul, İzmir, Trabzon Liman İşletmeleri, Tahlisiye Müdürlüğü ve Van Gölü İşletmesi İktisat Vekaletine bağlı olarak kurulan Denizbank'a bağlanmıştır. Ancak, faaliyetini 1,5 yıl sürdüren Denizbank, 1939 yılında 3633 sayılı Kanunla kaldırılarak yerine Devlet Limanları İşletme Umum Müdürlüğü ile Devlet Denizyolları ve İşletmeleri Umum Müdürlüğü olarak iki umum müdürlük kurulmuştur.

1944 yılında 4571 sayılı Kanunla, Devlet Limanları İşletme Umum Müdürlüğü kaldırılarak görevleri, Devlet Denizyolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlüğüne verilmiştir. 1944 yılında 4571 sayılı Kanunla, yeni bir hüviyet kazanan Devlet Denizyolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlüğü, Kıyı Emniyeti İşletmesi ismi altında Fenerler ve Cankurtaran Teşkilatı'nı bünyesine almış ve Şirket-i Hayriye'nin de 94 yıllık müstakil faaliyetine son verilmiştir. Ayrıca,1945 yılında Şehirhatları İşletmesi de bu Umum Müdürlüğe dahil edilmiştir.

Denizcilik Bankası T.A.O.

Denizcilik Bankası T.A.O. 1951 yılında, 5842 sayılı Kanun'la kurularak 01.03.1952 tarihinden itibaren faaliyete geçmiştir. Denizcilik Bankası T.A.O.'nın Ana Sözleşmesinde yer alan faaliyet konuları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir; - Bankacılık, - Türkiye kıyılarında ve yabancı denizlerde nakliyat, - Şehirhatları, - Liman işleri, - Denizde can ve mal güvenliği işleri (Kıyı Emniyeti), - Denizde gemi kurtarma işleri, - Fabrika ve havuzlar (Tersanecilik )

Türkiye Denizcilik Kurumu Genel Müdürlüğü (TÜDEK)

Denizcilik Bankası T.A.O.'nın ismi 1983 yılında 117 sayılı KHK ile Türkiye Denizcilik Kurumu Genel Müdürlüğü (TÜDEK) olarak değiştirilmiştir.

Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğü

Türkiye Denizcilik Kurumu Genel Müdürlüğü'nün adı, 1984 yılında yürürlüğe giren Kamu İktisadi Teşebbüslerinin yeniden düzenlenmesi ile ilgili 233 sayılı KHK gereği Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir.

Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nün Özelleştirme Kapsamına Alınması

Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nün faaliyetleri arasında bulunan tersanecilik hizmetleri, 1985 yılında bünyeden ayrılarak Türkiye Gemi Sanayi A.Ş. ‘ne bağlanmıştır. Amaç, faaliyet ve yönetim yönünden 233 sayılı KHK ve bunun ek ve değişiklikleri ile bu KHK'ye dayalı olarak yürürlüğe konulmuş olan Ana Statü hükümlerine, denetim bakımından 3346 sayılı kanun ile 72 ve 233 sayılı KHK'lere tabi olan ve faaliyet döneminde T.C. Ulaştırma Bakanlığı'na bağlı olarak faaliyette bulunan Kuruluşumuz, 10.08.1993 tarih ve 93/4693 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile özelleştirme kapsamına alınarak 28.05.1986 tarih ve 3291 sayılı Kanun gereği T.C. Başbakanlık Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı'na, bilahare 24 Kasım 1994 tarihinde kabul edilen 4046 sayılı Kanun gereği kurulan Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'na bağlanmış ve TDİ Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. adını alan Kuruluşun yeni ana sözleşmesi 4046 sayılı Kanunun 20. Maddesinin (A) bendine istinaden T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 06.02.1995 tarihinde onaylanmıştır.

Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Müdürlüğü'nün T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı'na Devredilmesi

TDİ Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. bünyesinde bir müdürlük olarak yer alan, Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Müdürlüğü, 1997 yılında Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 97/12 sayılı Kararıyla, 393 personeli ile birlikte, bila bedel olarak T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı'na devredilmiştir.

Türkiye Gemi Sanayii A.Ş: Kapatılması

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın 08.02.2002 tarih ve 1206 sayılı yazıları doğrultusunda, Türkiye Gemi Sanayii A.Ş.'nin tüzel kişiliği sona ermiş ve TDİ Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. bünyesine dahil edilmiştir.

Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 31.01.2005 tarih ve 2005/03 sayılı Kararı uyarınca Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.'nin Şehirhatları İşletmesi ve Denizyoları İşletmesine ait bazı hatlarda faaliyet gösterdiği yolcu ve araç taşıma hizmetlerinden çekilmesi ve Haliç Tersanesinin İstanbul Büyükşehir Belediyesi(Belediye)'ne devrine karar verilmiştir.

Şehirhatları İşletmesi ve Denizyolları İşletmesinini, İstanbul Büyükşehir Belediye'sine Devredilmesi

Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 07.03.2010 tarih, 2005/81 sayılı kararı ile Şehirhatları İşletmesi ve Denizyolları İşletmesine ait söz konusu 138 personele ilave olarak 425 gemi adamı ve 135 çarkçıbaşının da tüm hak ve yükümlülükleri ile birlikte Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. tarafından İstanbul Büyükşehir Belediye'sine devrine karar verilmiştir.

KIlavuzluk ve Römorkaj Hizmetlerinin Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğüne Devredilmesi

Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 04.05.2010 tarih ve 2010/29 sayılı kararı ile; 1-Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. Türk Boğazlarında ve İzmir'de vermekte olduğu kılavuzluk ve römorkaj hizmetlerinden çekilmesine, 2- Söz konusu hizmetler ile bu hizmetlerde kullanılan ve mülkiyeti TDİ A.Ş. adına kayıtlı olan kılavuzluk hizmet binaları ile ekipman,alet, edevat, deniz vasıtalarının yedekleri ve demirbaşları ile birlikte 4046 sayılı Kanunun 2'nci Maddesinin (i) bendi çerçevesinde Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğüne bilabedel devredilmesine, 3- Söz konusu hizmetlerde görev yapmakta olan 823 personelin tüm hak ve yükümlülükleri ile birlikte Ulaştırma Bakanlığına devredilmesine karar verilmiştir